Беларускі народны каляндар
на 2024 год

Народны каляндар — гэта сістэма памятных дзён-хранонімаў (свят, ігрышчаў, абрадавых звычаяў, прысвяткаў, працоўных дзён), якія адлюстроўваюць прыродна-храналагічныя веды беларусаў і зафіксаваны ў вуснай традыцыйнай творчасці. Асобныя старадаўнія прыкметы надвор’я, якія звязаны з пэўнымі датамі календара, цяпер ўжо страцілі сваю актуальнасць, святкаванні і даўняя абраднасць засталіся толькі ў гістарычнай памяці, а іншыя — у актыўным сучасным бытаванні.
Сістэматызаваны беларускі народны каляндар у складзе з велікодна-валачобнымі песнямі, якія ў строгай храналагічнай паслядоўнасці апісваюць традыцыйныя прысвяткі і святы ў тым ліку тыя, што закансерваваліся ў непараўнальных паэтычных узорах як Навагоддзі/Навалецці, з’яўляецца нашым шэдэўрам і фенаменальнай з’явай сусветнай нематэрыяльнай культуры. Акрамя таго, валачобныя песні, што выконваліся на Вялікдзень, тагачасны Новы год/лета, уяўляюць сабой паэтычны каляндар, падобнага якому няма сярод традыцый народаў зямлі.

У народным календары на 2024 год прадстаўлены асноўныя святы і прысвяткі з кароткімі тлумачэннямі, прыкметамі, прымаўкамі, урыўкамі з валачобных песень і г. д. Дні, якія адзначаюць беларусы-католікі, выдзелены курсівам. Зорачкай /*/ пазначаны святы «рухомай» царкоўнай пасхаліі, што не маюць сталага месца ў годзе.

У наступным, 2025, годзе па каталіцкай і праваслаўнай пасхаліі Вялікдзень (Пасха) прыпадае на адзін дзень — 20 красавіка.

Умоўныя абазначэнні: п — панядзелак, а — аўторак, с — серада, ч — чацвер, пт — пятніца, сб — субота, н — нядзеля. Больш падрабязна пра значэнне хранонімаў календара можна прачытаць у кнігах «Беларускі народны каляндар» (Мінск, 1993, 2002) і інш.
Студзень
1. п. Новы год. ВКЛ перайшло на студзеньскі стыль у 1550 г., Расія — у 1700 г.
6. сб. Першая, Посная куцця. Перадкалядная вячэра. Які дзень, такі і год. Богаз’яўленне, Тры Каралі. Католікі праводзілі маскараваны абрад «Тры каралі», або «Гэроды».
7. н. Раство Хрыстова. Пачатак Каляд. «Ой, Калядачкі, бліны-ладачкі…». Калядавалі. Насілі «звязду». Паказвалі батлейку, праводзілі ігрышчы («вадзілі казу», «жанілі Цярэшку», «пяклі ката», гулялі ў «Яшчура» і інш.).
9. а. Сцяпан. Даўней дзень найму слуг, батракоў на год. «На святога Сцяпана вышэй слуга за пана».
13. сб. Шчодрая куцця. Пачатак Шчодрага тыдня. «Мароз, хадзі куццю есці».
14. н. Васілле. Новы год па праваслаўнаму календару. «Сею, сею пасяваю, з Новым годам вас вітаю».
18. ч. Трэцяя, Галодная, Вадапосная куцця. Апошнія дні Каляд. «Каляда ад’язджае».
19. пт. Вадохрышча (Кшчэнне). «Святое Кшчэнне ваду ксціла…, свет ачысціла і ваду наверх пусціла», «На Вадохрышча завіруха — на Вялікдзень таксама».
20. сб. Прывадохрышча — заканчэнне Каляд. Пачатак Малой вясельніцы (да посту).
24. с. Аксіння. «Аксіння дарогу перамяце, а корм падмяце». Фядос. «На Фядоса цёпла».
25. ч. Павел. «Вее вецер — будзе вайна». Таццяна. Свята студэнтаў.
31. с. Апанас, Гусінае свята. Свята свойскай жывёлы. «Хавай нос у апанасаўскі мароз».
Люты
1. ч. Ігнат. «На Святога Ігната зіма багата».
2. пт. Грамніцы, Стрэчанне. «Калі на Грамніцы нап’ецца певень вадзіцы, то на Юр’я наесца вол травіцы», «Грамніца — хлебу палавіца».
5. сб. Агата. Каровіна свята. «Хлеб і соль святой Агаты не пусціць бяды да хаты».
6. а. Дарота. «Па Дароце высахнуць хусты на плоце». Паўзіміца Аксіння. «На Аксінні мяце», «Які дзень на Аксінню, такая будзе і вясна».
11. н. Ігнат. «Ігнат Грамніцам рад».
12. п. Стрэчаньскія Дзяды.
14. с. *Серада Папяльцовая (пач. Вялікага посту ў католікаў, да 30.03). Валянцін. Свята закаханых. Трыфан. «На Трыфана зорна — вясна позняя».
15. ч. Грамніцы, Стрэчанне. «Зіма з летам сустракалася, пра здароўейка пыталася». «На Грамніцы палавіна зіміцы».
18. н. Агата. Каровіна свята.
24. сб. Мацей. «На Мацея дарога пацее», «На Мацея адліга — будзе мароз». Улассе, Аўлас. Свята жывёлы. «Аўлас на сыры лас», «Ты, Улас, Улас. Ты найміся ў нас скату пасцівіць».
26. н. Пачатак *Памінальнага, Дзедавага тыдня. Памінальніца. Фаціння. Заступніца ад хвароб (ліхаманкі, трасцы і інш.).
Сакавік
2. сб. *Памінальніца. Канец Памінальнага тыдня. Калі «вея» ў нядзелю, то авёс трэба сеяць на 9-м тыдні, калі ў панядзелак — то на 8-м, калі ў сераду ці чацвер — то пакідалі «дзесяцінкі дзве».
4. п. Казімір.«Святы Казімір дровы сякець і ў клад кладзець».
5. а. Васіль Капальнік. Са стрэх капае.
8. пт. * Дзедава пятніца.
9. сб. *Масленыя Дзяды (Бабы). «Дзяды не зналі бяды, а нашы ўнукі зазналі мукі». Янка, Паўраценне. Мядзведзь паварочваецца ў бярлозе на другі бок.
11. п. *Рабы тыдзень, Вясельніца, Развітальны, Сырапусны, Масленічны тыдзень. Тыдзень перад Масленіцай. Які добры дзень на Масленым тыдні, у той дзень ад Іллі сеялі лён. Дзяўчаты вешалі «калодкі» не жанатым хлопцам. *Дзень сустрэчы на Масленым тыдні.
12. а. *Залвіцыны вячоркі. Рыгор. «На святога Рыгора ідуць рэкі ў мора».
13. с. *Лысая серада. На ўзгорках з’яўляюцца «праталіны-залысіны».
14. ч. *Блакітны чацвер. Тумановы дзень. *Крывы, Тлусты чацвер, Валосы, Валосся. Свята жывёлы. «На Валосага бліны пяклі ці аладкі, каб былі валы гладкі». Аўдоцця Вясноўка, Аўдокі. Гуканне вясны. «На Аўдокі голы бокі». (1.03 Новы год /Новае лета у мінулым, сакавіцкі каляндарны стыль). «Святы Еўдакей … пераступ года», «Калі на Аўдакеі добрае надвор’е, то будзе добры лён».
15. пт. *Цешчыны вечары. Хвядот. «На Хвядота занос — усё сена знясе».
17. н. *Масленіца. «Масленіца ў „вятху“ (пасля поўні) — дзяржы пшаніцу ў мяху, сей пшаніцу на ўсю руку». *Развітальны, або Дараваны дзень. *Гуканне вясны. «Блаславі, божа, зіму замыкаці, вясну загукаці». На Палессі вадзілі карагоды, «спявалі чырачку», насілі ёлку з вянком. Герасім Гракоўнік. «Герасім гракоў прыгнаў».
18. п. *Паласказуб. Першы дзень Вялікага посту (да 4.05). Паласкалі зубы гарэлкаю (у час посту больш не пілі).
19. а. Язэп. «Святы Язэп сярод посту шлюб дае прахвосту» (забарона на шлюб). «На Язэпа пагода — год ураджайны».
20. с. *Уступная серада. Каб урадзіў лён, мылі верацёны ці калаўроты, хадзілі ў карчму і пераскаквалі цераз пень. Веснавое раўнадзенства. 03.06 гадз.
22. пт. Саракі. Было Новым годам/летам. Свята вясновага раўнадзенства. «Дзень з ноччу мераецца». «Святыя Саракі наперад пайшлі». Свята птушак. Прылятае 40 выраяў. «Святыя Саракі ў поле саху валаклі». Пліска. «На святога Пліска праб’ець лёд і пліска».
23. сб. *Зборава субота. Абрад «споведзі дзежкі».
*Зборніца, Ізбор. Адзін з варыянтаў Новага года/лета пасля прыняцця юліянскага летазлічэння. «Святы Ізбор упярод ступіць». Пачатак збору селяніна ў поле.
24. н. * Пальмова (Вербна) нядзеля. «Вярба б’е, не я б’ю».
25. п. Дабравешчанне, Звеставанне. «І птушка гнязда не кладзе». Прылёт бусла. Гуканне вясны. Было Новым годам/летам. «Перша свята — нова летца, Благавешчан зямлю сушыць». Рыгор. «На Рыгора зіма ідзе ў мора».
26. а. Міжблагавешчыны (да 7 красавіка). Забарона на «запасванне» кароў.
30. сб. Аляксей Цёплы. Дзень рыбалова. «На Цёплага Аляксея рыба ідзе на нераст, карова на верас, а бортнік на хвою».
31. н. *ВЯЛІКДЗЕНЬ у католікаў. Матрона. «На Матрону шчупак хвастом лёд разбівае».
Красавік
1. п. Дар’я Вясенняя. Адбельвалі палотны.
5. пт. Арына. «На Арыну сей капусту ў рассадніках».
6. сб. Камаедзіца. Свята мядзведзя. Благавеснік. Пяклі пірагі «буславы лапы».
7. н. Благавешчанне. «Благавешчанне без ластавак — халоднае лета». Абрад «Страла».
8. п. *Пачатак Храстовага тыдня. Пяклі «храсты». Рабілі Засеўкі. Абрад «жаніцьбы коміна». Благуста. «На Благусту сей капусту».
10. с. *Серадапосце. Выпякалі «храстцы».
14. н. Прабуджэнне хатніка. У гэты дзень хлусілі, каб заблытаць хатніка. «Апрэль — нікому не вер». Мар’я. Калі ў ясную ноч прыбывала вада, то суха будзе ў жніво на хлебнай ніве.
15. п. Пачатак *Пахвальнага тыдня. «Дзікая качка яйцом пахваліцца». Палікарп. «Пачатак бясхлебіцы».
16. а. Мікіта. «Калі на Мікіту крыгаход, то няма ні клёву, ні лову рыбаловам».
19. пт. *Пахвальная пятніца. Мыццё дзежак.
20. сб. *Пахвальная субота. Не грымелі кроснамі, каб гром не грымеў.
21. н. Руф. Руф рушыць снягі.
23. а. Юры. (Новы год па задыяку). «Першае святца — святы Юр’я», «Як зязюля закукуе за 12 дзён да Юр’я на „голы“ лес, то не чакай ураджаю і будзе хварэць жывёла». Войцах. «Святы Вайцеху выпусціў жаўранка з меху».
24. с. Анціп — ахоўнік зубоў.
25. ч. Марк. «Дождж на Марка, дык зямля як шкварка».
28. н. *Вербніца. Асвячалі вярбу, сцябалі ёю прыгаворваючы «Не я б’ю, вярба б’е, за тыдзень — Вялікдзень». Пуд. «Пуд снег пугне».
29. п. Пачатак *Белага, Вялікага, тыдня. *Чысты панядзелак. Бялілі і мылі ў хаце. Арына. «На Арыну сей капусту на расаду».
30. а. *Чысты аўторак. Каб на людзей і «гаўядо» не напала «парша», трэба ўсё мыць. Зосім — ахоўнік пчол. Андрыянава ноч, Андрэй. Ноч дзявочай варажбы і чараўніцтва.
Травень (май)
1. с. *Дравяная страсць. Мыюць усё драўлянае. Кузьма. «Май Кузьма з морквінай сустракае, а Пахом з гурком».
2. ч. *Чысты чацвер. Ідуць у лазню. Абрад мыцця дзежкі.
3. пт. *Чырвоная, Велікодная пятніца. Сеялі гарох.
4. сб. *Вялікая, Чырвоная субота. Фарбавалі яйкі. Канец Вялікага посту.
5. н. *ВЯЛІКДЗЕНЬ.«Хрыстос уваскрос! — Сапраўды ўваскрос!». Быў Новым годам. «Першае свята — свята Вялікадня». Ляльнік. Свята Лялі - дачкі Лады. «Благаславі, маці,/Ой, Лада, маці!/Вясну заклікаці».
6. п. Працяг *Вялікадня. «Першы дзень пірагі маюць, а сярэдні (п.) пагуляюць, а паследні (а.) дзень выпраўляюць». У Жыткавіцкім раёне на другі дзень праводзілі свята сена. Юр’е. Свята жывёлы. «Як дождж на Юр’я — хлеб будзе і ў дурня». Абрад «Страла».
7. а. Алісей. «Прыйшоў Алісей — авёс пасей». Бабскія розбрыкі. Скокі жанчын і качанне па зямлі дзеля ўрадлівасці. *Міраносцы. «На Міраносця п’яныі бабы цігаюць адна адну за валосця».
8. с. *Градавая серада. Праводны, Мёртвы тыдзень. «Пайшла зіма да Кіева, а лета нам пакінула». *Людавы дзень. Раней у Віленскай губерні білі і качалі яйца з лубкоў, гушкаліся на арэлях. Станіслаў. «Сей лён на Станіслава — вырасце як лава». Марк. «Дождж на святога Марка — дык зямля, як шкварка».
9. ч. *Ушэсце. Унебаўшэсце пана Езуса. Свята агляду жыта. *Вялікадне мёртвых (Наўскі Вялікдзень, Мёртвы Вялікдзень, Наўскі чацвер). Дзень памінання на могілках. Хлопцы і дзяўчаты абліваліся вадою.
10. пт. *Прашчэнне. Абліваліся вадою. Ярылавіца. Свята Ярылы, вясновага заядуць чэрві.
12. н. *Праводная нядзеля. «Ідзі, зіма, да Кучава, як ты нам надакучыла».
13. п. *Радаўнічныя Дзяды. Якуб. «На Якуба грэе люба».
14. а. *Радаўніца. «На Радаўніцу да абеду пашуць, па абеду плачуць, а к вечару скачуць». Макарэй. Абрады ля вады.
15. с. Барыс. Апякун поля і жывёлы.
18. сб. Арына Расадніца. Дзень высаджвання расады ў Паазер'і.
19. н. *Пяцідзясятніца (Узнясенне Святога Духа). *Сёмуха, Зялёныя святкі, Святы Дух. Свята зелені. «На Духа будзе цёпла і суха».
20. п. Антоній. «На святы Антоній сей авёс для коней, а як удасца дык і прадасца».
21. а. Іван Веснавы. Апякун земляроба. «На Івана каласок, а на Пятра піражок».
22. с. Мікола Веснавы. Свята пастухоў. Алёна. «Сей лён на Алену, будзе кашуля па калена».
23. ч. Зілот. «Сей пшаніцу на Зілота, і яна будзе як злота».
24. пт. Макей. «Мокра на Макея — і лета не прасушыць». Кірыла і Мяфод. Калі дзень мокры — і лета будзе мокра.
25. сб. Епіфан. «На Епіфана раніца ў чырвоным каптане, неба з барваю — гарачае лета».
27. п. Пачатак *Пераплаўнага (Чарвівага) тыдня. Сідары. «Прыйшлі Сідары — прыйшлі і сіверы».
28. а. Пахом. «Святы Пахом павее цяплом». «Сей агуркі на Пахом — будзеш насіць мяхом».
29. с. *Градавая, Пераплаўная серада. Засцярогі ад граду і дажджу. Магдалена. «Магдалена зязюльку прысылае».
31. пт. Шэсць дзеў. «Лён сей позні». Канапелька Матруна. «Канапелька Матруна ў зямлю махнула». Фядот. «Як на дубе апушка — у Фядота поўна аўса кадушка».
Чэрвень
2. н. Тры пакутнікі. «Няма лета, але пасля іх не бывае зімы».
3. п. Алёна, Ульяна. Дзень ільну.
4. а. Васіліск. «Ад Васіліска і салавей блізка».
5. с. *Градабойцы, Ледавіты дзень (Віленская губ.).
Дзень Ефрасінні Полацкай. Хадзілі ў Полацк пакланіцца і абракацца.
6. ч. Юстын і Харытон. «Юстын цягне ўверх каноплі, а Харытон — лён».
7. пт. Ян. «Рой перад Янам — пчаляр будзе панам».
13. ч. *Ушэсце. Абрад «Страла». Антоній. «Антоні, аддай коні». Ерамей. «Прыйшоў Ерамей — больш не сей».
16. н. Лук’ян. Паўднёвы вецер на Лук’яна — на добры ўраджай яравых.
19. с. *Градавая серада.
20. ч. Летняе сонцастаянне. 20:50 г.
21. пт. Тодар. «На Тодара раса — канапель паласа».
22. сб. *Сёмушныя Дзяды. *Духавая субота, Зялёная субота. Свята маладой зеляніны. «Завівалі» вянкі, бярозкі. Кірыла. Пачыналі касавіцу ў Паазер'і.
23. н.*Сёмуха, Тройца. Культ продкаў і расліннасці. «Павядзём Куста пад гай зялёненькі…». Купала. У старажытнасці - Новы год/лета.
24. п. *Святы Дух. «На Святога Духа не скідай кажуха». Садзілі капусту і каноплі. *Русальніца, Іван ды Мар’я. Праводзіны вясны. «На Граннай нядзелі Русалкі сядзелі…». Ян Купальны. «Сонца грае».
25. а. *Конскі Вялікдзень. Свята коней. Анапрэй. «Хто на Нупрэя пасее грэч, той будзе бліны печ».
26. с. *Градабой, Серада Русаль. Здабывалі з ясеня святы агонь. Акуліна Грачышніца. Сеялі грэчку. Задзярыхвост. Каровы «зыкуюць».
27. ч. *Наўская Тройца, Абліваха. Памінанне продкаў на могілках.
28. пт. Амос. «Прыйшоў Амос — цягне ўгору авёс».
29. сб. Ціхан. «Пеўчыя птушкі заціхаюць». Пятрок. «Да Пятра зязюльцы кукаваці». «Прыйшоў Пятрок — апаў лісток, прыйдзе Ілья — ападуць і два».
30. н. *Русальчыны розыгры. Засцерагаліся рос. *Пятроўскія запускі. Развівалі вянкі.
Ліпень
1. п. *Пятроўка, Петравіца. Пятроўскі пост да 12 ліп. Пятроўка-галадоўка.
4. ч. *Дзявятнік. Перавод уніятаў у праваслаўе. «Дзеўяць ягодзін на галінцы».
5. пт. *Дзевятуха. Дзень засцеражэння ад навальніцы.
6. сб. Купалле. Свята Сонца і кахання. «Дзень адбаўленне, ночы прыбаўленне».
7. н. Іван Купала. «Учора была Купала, а сёння Іван».
8. п. Данат. «Святы Данат коскі точыць».
10. с. Сем братоў. «Сем братоў варожаць, колькі тыдняў пагоды». Самсон. «На Самсона дождж — сем тыдняў то ж».
11. ч. *Дзясятнік. «Дзясятнік гнаі возіць».
12. пт. *Дзясятка. «Косы точыць». «Жыта паспявае». Пятро. Свята заканчэння Купалля.
13. сб. Паўпятро. Дзень талакі. Сымон і Юда. «На Сымана й Юды конь баіцца груды».
14. н. Кузьма і Дзям’ян. Свята кавалёў. «Святы Пятро жыта спеліць, св. Кузьма сярпы робіць, а св. Дзям’ян сена грабе».
17. с. Андрэй. «Авёс у світцы, а на грэчцы і кашулі няма». «Андрэй усіх мудрэй».
18. ч. Свята Месяца. «Месяц гуляе».
21. н. Казанская, Градавы дзень. Засцераганне ад нябесных стыхій, ад хвароб вачэй і галавы. Пракоп. Пракоп бок прыпёк.
25. ч. Якуб. «На Якуба хлеба поўна губа». Прокл. Засцерагаліся вялікіх рос.
26. пт. Ганна. Снапы кладзе. Гаўрылей. Засцеражэнне ад граду.
29. п. Афінаген. Заціхаюць птушкі.
30. а. Серпавіца, Шыпілінка (пятніца перад Іллёю). Дзень «зазубрывання» сярпоў перад жнівом.
Жнівень
1. ч. Макрыны. «Глядзі восень па Макрыні».
2. пт. Ілля. Свята дажджоў і навальніц. «Ілля нарабіў гнілля». «Укінуў у воду кусок ільда».
4. н. Мар’я. «Магдалена — вады па калена».
6. а. Барыс Палікоп. «Барыс і Глеб — паспеў хлеб».
7. с. Ганны. «Святы Ганны бабкі стаўляюць».
9. пт. Палікоп. Паліць копы. Панцеляймон. Сцаляў ад хвароб галавы.
10.сб. Лаўрын. «На Лаўрына спяшай да млына».
12. п. Сіла. Жыта сей.
14. с. Макавей, Першы Спас. Свята маку і мёду. Спасаўка. Пост да 27 жніўня.
15. ч. Прачыстая, Зельная. «Прыйшла Прачыста — стала поле чыста». Базыль. «Базыль авечкам воўну дае».
16. пт. Антоны Віхравеі. Рох. «Кірмаш на паненак» — дзень выглядання нявест.
17. сб. Еўдакія. Агуркі збірае.
19. п. Яблычны Спас. Свята садавіны.
23. ч. Лаўрэн — свята млынара. «Баўтрамей і Лаўрын паказваюць, якая прыйдзе восень».
24. пт. Баўтрамей. «Святы Баўтрамей высылае буслоў па дзяцей». «Прыйшоў Баўтрамей — жыта на зіму сей».
27. а. Міхей. Выспяваюць брусніцы.
28. с. Прачыстая, Зельная. Свята ўраджаю.
29. ч. Трэці Спас. Свята хлеба. Ян. «Ян на лета прыйшоў, а ўжо восень знайшоў».
30. пт. Міроны Ветрагоны. «Міроны Ветрагоны пыл па дарозе гоняць, па прыгожым леце стогнуць».
31. сб. Флор і Лаўр. Свята коней. Арабінавыя дзень і ноч. Сухая навальніца, або дождж.
Верасень
5. ч. Лупа. «Сей на Лупа — будзе жыта купа».
7. сб. Баўтрамей. «Жыта на зіму сей».
8. н. Другая Прачыстая.«Меншая Прачыста — канчай сеяць начыста».
10. а. Мацей. Абаронца ад п’янства.
11. с. Калінавік, Іван Крываўнік. «Да Яна прасіце, дзеткі, дажджу, а па Яне я й сам упрашу».
13. пт. Кіпрыян. Журавель збіраецца ў вырай.
14. сб. Узвіжанне. Закрыванне зямлі. Сымон. Абрад «жаніцьбы коміна». (Асенняе Навалецце/Навагоддзе з 1493 г.). Бабіна лета.
19. ч. Цуды, Міхал. «Міхал з поля спіхаў».
21. сб. Багач, Нараджэнне Божае Маці. Свята заканчэння ўборкі зерневых. Засідкі.
22. н. Асенняе раўнадзенства. 12.43 г.
24. а. Тадора. «На Тадору ўсякае лета заканчваецца».
26. ч. Стаўроўскія Дзяды
27. пт. Звіжанне. Свята закрывання зямлі на зіму. Гадзюкі збіраюцца ў кучу.
29. н. Міхал. «Калі на Міхала з поўначы вецер вее, то не май на надвор’е надзеі». Сіцыян. «Святы Сацыян ды ляны пасцілаў».
Кастрычнік
2. с. Зосім. Журавіны на Зосіма ўздымаюцца — мароз на Пакровы ўдарыць.
4. пт. Пранцішак, Францішак. «На Пранцішка зярнят шукае ў полі мышка».
8. а. Сяргей. «З Сяргея пачынаецца зіма». Жалезны тыдзень. Чысцілі жалезныя рэчы.
9. с. Іван Шаптун, Іван Кураед, Багаслоў. Шапталіся свахі пра нявест. «Іван Багаслоў дружкі разаслаў, а на Пакрова дзеўка гатова». «Святы Багаслоў да буракі капаў».
14. п. Пакровы, Трэцяя Прачыстая. Вясельная пара. «Свята Пакрова, пакрый зямельку лісточкам, а галоўку — вяночкам». «Пакровы — зарыкалі каровы». «Калі на Пакрову маладзік, то будзе лёгкая зіма. З поўначы вецер — халодная зіма, з поўдня — цёплая». Дзявоцкае лета (па 21.10). Прымалі «ў дзеўкі» сябровак.
21. п. Зміцер. «Да Змітра баба хітра». Трыфан, Палагея. «Золкім ветрам вее».
25. пт. Марцін — свята млынароў. Частаваліся гусяцінай на млынавым крузе. «Марцін святы — любіцель гагаты».
28.п. Сымон і Юда.«Сымон з Юдаю працу ў полі канчаюць, хаты аглядаюць». Параскева Пятніцкая. Забарона на прадзенне.
29. а. Лонгін. Збавіцель ад хвароб вачэй.
30. с. Паклоны. Дзень адбівання паклонаў.
31. ч. Лука. «Хто сее да Лукі, не будзе мець ні хлеба, ні мукі». Дзень іканапісцаў. Юльян — ахоўнік дзяцей.
Лістапад
1.пт. Усе Святыя. «Усе Святыя як засваволяць — дрэвы да рэшты аголяць».
2.сб. Задушны дзень. Памінальны дзень.
4. п. Асяніны, Змітраўскія Дзяды. «Святыя дзяды, завём вас…». Казанская. «Да Казанскай — не зіма, а пасля — не восень; зранку дождж, з вечара — снег. Выязджай на Казанскую на калёсах, а палазы з сабой прыхапі».
8. пт. Зміцер. «Да Змітра дзеўка хітра». Канец надзеі выйсці замуж у гэтым годзе.
9. сб. Тодар.«На Тадора поўна камора».
10. н. Параскі. Апякунка жанчын і рукадзелля.
11. п. Марцін. «Мядзведзь кладзецца ў бярлогу». Настуся. Настуся стрыжэ авечкі.
12. а. Артошка. Пачатак прадзення.
14. ч. Кузьма-Дзям'ян. Апякун земляробства, кавалёў і вяселля.
21. ч. Міхайлаў дзень. Абаронца ад грому. «Мядзведзі ідуць у спячку». «Міхайла ў інею — снежная зіма наступае, а калі туманамі спавіты — быць адлізе» (такія ж прадказанні і на Матрону).
22. пт. Матрона. «З Матроны становіцца зіма».
24. н. Хвёдар Студзянец. «Хвёдаравы вятры галоднымі ваўкамі скуголяць».
25. п. Кацярыны.«Кацярына забрала лета». Іван Міласцівы. Дзень падарункаў.
27. с. Юстыніян. Апякун плоднасці і дзяцінства. Піліп. Пярэдадзень Піліпоўскага посту.
28. ч. Піліпаўка — перадкалядны пост (да 06.01).
29. пт. Мацей. «На Мацея зіма пацее».
30.сб. Андрэйкі. Дзявочае свята.
Снежань
1. н. *Адвент. Раждзественскі пост. (Кожная нядзеля да 22.12)
4. с. Барбара. «Барбара ноч урвала, а дзень надтачыла». Увядзенне. Водзяцца ваўкі.
5. ч. Пракоп. Савы. «Барбара мосціць, Сава цвікі войстрыць, а Мікола прыбівае».
6. сб. Мікола. «Хвалі зіму па Міколе». Матрыхваны.Не пралі.
7. н. Кацярыны. «Забрала край лета».
9. сб. Юр’е Зімовы. Юра мосціць. Ганны. «Ад Ганны да Каляд два тыдні і два дні».
13. пт. Андросы, Андрэйкі. Варажылі.
14. сб. Навум. «Наставіць на вум». Пачыналі вучыць дзяцей грамаце.
17. а. Варвары. «Мікола і Варвара ноч урвалі».
18. с. Савы, Міколін бацька. «Сава мосце, а Мікола гвоздзе».
19. ч. Мікола Зімовы. «Без Міколы не бывае ні зіма, ні лета». «Мікола марозам гвоздзіць».
21. сб. Зімовае сонцастаянне. 09.20 г.
22. н. Ганны. «Ганны — прыбавіцца багата дня». «Ганкі - палічаны дзянькі».
24. а. Посная куцця.Пачатак Каляд (да 6 студз.).
25. с. Божае Нараджэнне.Было Новым годам. «Свята Ражаство ўпярод пашло, Новы гадок павёў радок». Спірыдон Сонцаварот.
26. ч. Сцяпан. Дзень найму батракоў у мінулым. «На Святы Сцяпан кожны сабе пан».
31. а. Багатая куцця. Сільвестр.Варажылі дзяўчаты. Марк. «Марка да Варка — няхай будзе парка».
Сістэмазаваў народны каляндар - Алесь Лозка
Выявы ў артыкуле: Unsplash, Freepik